Waar het in een optelling aankomt dat is altijd de som, niet de delen. […] Het kind zo opvoeden in het leven dat het zich instelt om gehelen te zien, niet altijd van het mindere tot het meer over te gaan. Dat oefent een buitengewoon sterke invloed uit op het gehele zielenleven van het kind. Als het kind eraan gewend wordt om op te tellen, dan ontstaat de morele aanleg die vooral vormt wat de kant opgaat van het hebzuchtige (Duits: dem Begehrlichen). Als van het geheel naar de delen overgegaan wordt, en dienovereenkomstig ook het vermenigvuldigen geleerd wordt, dan krijgt het kind de neiging niet het begeerlijke zo sterk te ontwikkelen, maar het ontwikkelt wat in de zin van de platonische wereldbeschouwing genoemd kan worden de bezonnenheid, de matigheid in de edelste zin van het woord.
En wat iemand in het morele bevalt en niet bevalt, hangt nauw samen met de manier waarop en hoe men met getallen geleerd heeft om te gaan. Tussen het omgaan met getallen en de morele ideeën, impulsen lijkt op het eerste gezicht geen logische samenhang, zo weinig dat iemand die alleen intellectualistisch wil denken, daarover kan spotten, als men hierover spreekt. Het kan hem lachwekkend voorkomen. Men begrijpt het ook heel goed als iemand erover lachen kan dat men bij het optellen van de som moet uitgaan en niet van de optelgetallen. Maar als men de blik richt op de werkelijke samenhangen in het leven, dan weet men dat de logisch verst van elkaar verwijderde dingen in het werkelijke bestaan vaak zeer dicht bij elkaar staan.
Bron: Rudolf Steiner – GA 305 –Die geistig-seelischen Grundkräfte der Erziehungskunst – Oxford, 21 augustus 1922 (bladzijde 112)
Eerder geplaatst op 25 september 2015 (10 reacties)
De grote Rudolf Steiner Citatensite 
Ik leerde op de basisschool al: het geheel is meer dan de som der delen. Nee, het was geen vrijeschool.
Het verrassende vond ik, toen ik hiermee voor het eerst kennis maakte, dat ‘het geheel’ bij de verschillende rekenbewerkingen, telkens iets anders is: de som (het totaal) bij de optelling, maar bij de aftrekking is ‘de rest’ het geheel. Dat specificeert Steiner dan nog voor de 4 temperamenten, per temperament 2, dus in wezen 8 gehelen. Ik heb er mooie dingen mee en aan ervaren. De gevolgtrekking dat het voor de moraliteit van belang is, heb ik altijd een mooie gedachte gevonden, maar ‘nawijsbaar’ in het leven? Dat blijft voor mij toch een ‘terra incognita/o’.