Het is mij altijd een gruwel geweest als een leraar voor een klas staat, het boek in de hand heeft en uit het boek onderwijs geeft of als hij een schrift heeft, waarin hij genoteerd heeft wat hij vragen wil, en steeds hierin kijken moet. Zeker, het kind denkt niet meteen daaraan met zijn gewone bewustzijn; maar de kinderen zijn pienter in hun onderbewustzijn en men ziet, als men er oog voor heeft, dat zij in zichzelf zeggen: ‘Die weet het helemaal niet wat ik leren moet. Waarom moet ik dat leren, wat hij niet weet?’ Dat is altijd het oordeel in het onderbewustzijn bij kinderen, die uit een boek of schrift door een leraar worden onderwezen.
Men moet op zulke niet meetbare factoren, op zulke details in het onderwijs bijzonder veel acht slaan. Want zodra het onderbewustzijn van het kind merkt, de onderwijzer weet het zelf niet, hij moet eerst in zijn schrift kijken, dan vindt het kind het onnodig om het zelf te leren.
Bron: Rudolf Steiner – GA 311 – Die Kunst des Erziehens aus dem Erfassen der Menschenwesenheit – Torquai, 14 augustus 1924 (bladzijde 60,61)
Eerder geplaatst op 28 juli 2013
De grote Rudolf Steiner Citatensite 
Dit vind ik een lastig citaat.
Het is op zich een waarheid als een koe, maar als beginnend (piano)docent heb je het gewoon nog niet zo goed op een rijtje en zeker ik wilde dan wel een overzicht bij de hand hebben zodat het niet warrig zou overkomen.
Op zich wist ik natuurlijk wel wat ik wilde overbrengen.
Voor zover ik weet, maakte Steiner voor het houden van zijn voordrachten altijd wat korte notities waarin hij een overzicht had van wat hij wilde zeggen. Dus het hebben van een overzicht lijkt mij niets mis mee. Het gaat erom dat je niet gaat voorlezen uit een boek of schrift omdat je het zelf niet weet. Overigens ligt het volgens mij bij muziek wat anders. Ik neem tenminste aan dat een muziekleraar ook niet alle stukken die hij leert aan de leerling, uit het hoofd kan spelen.
Absoluut niet, soms is een stuk zelfs compleet onbekend als de leerling er zelf mee komt.
Maar door je kennis en ervaring kom je er bijna altijd uit.
Zo niet, dan bestuderen en er op terugkomen. 😉
Als jij innerlijk weet wat je op de ander wilt overbrengen, zal dat zelfde onderbewustzijn bij het kind dat haarfijn waarnemen. Het is natuurlijk niet zo dat het onderbewustzijn alleen maar negatieve zaken registreert, het registreert alles. Dus een schema bij de hand hebben, of een briefje erbij met een aantal steekwoorden erop, terwijl je de rest via het vrije woord of in dit geval via de vrije noot, tot de ander laat komen, lijkt me toch echt niet hetzelfde, als een lap tekst voorlezen voor een klasse zeggen jongens dit moeten jullie leren en weten.
Ik merk dat ook bij het verhalen vertellen; een verhaal/sprookje voorlezen uit een boek zal wel boeien, maar ik merk toch dat hetzelfde verhaal/sprookje uit het hoofd c.q. vrije hand een andere aandacht oproept bij de luisteraar dan bij het voorlezen, alsof het dieper binnenkomt.
Bedankt Haike, denk dat je gelijk hebt.
Overigens ben ik inmiddels heel wat jaren bezig en heb de rode draad in mijn hoofd.
Wat ik wel wekelijks noteer is het huiswerk en aandachtspunten.