We staan helaas in een wereld waar in onze huidige beschaving de mens slechts in zeer beperkte mate naar de levenspraktijk geleid wordt. […] De volle liefde tot de praktijk, de volle liefde zelfs tot wat onze handen grof (Duits: im groben) moeten verrichten, wordt in het huidige schoolonderwijs slechts in zeer geringe mate ontwikkeld.
Juist echter, als men op deze wijze vanuit werkelijke mensenkennis onderricht en opvoedt, zal men de overgang vinden, dat het kind, als het de rijpe leeftijd bereikt heeft, een innerlijke, vanzelfsprekende behoefte heeft een praktisch mens te worden. We proberen daarom in de Vrije Scholen (Duits: der Waldorfschule), omdat we de kinderen leiden tot de leeftijd dat de rijpheid nadert, overal het praktische in de school in te voeren. We proberen handwerken, dat tegelijkertijd als kunstzinnig handwerken wordt behandeld, in de school te brengen.
We hebben de Vrije School zo ingericht, dat jongens en meisjes door elkaar zijn. Het heeft tot nu toe niet de geringste schade in de onderwijsvoering veroorzaakt. Er is echter wat anders uit gebleken, namelijk dat de jongens meisjeswerk, breien, haken enzovoort buitengewoon graag doen, en dat juist met betrekking tot dit handwerken een prachtige samenwerking plaatsvindt in de Vrije School. En misschien neemt u mij deze persoonlijke opmerking niet kwalijk: Degene die als jongen eens in de school breien of haken heeft geleerd, die weet, hoeveel naar boven gestroomd is in het hoofd van dit breien leren, van dit haken leren; hoeveel overgegaan is van dit hanteren van de breinaalden en het inrijgen van de naalden in de consequente ontwikkeling van het logisch denken. Dat lijkt misschien paradoxaal, het behoort echter toch tot de intimiteiten van het leven.
Bron: Rudolf Steiner – GA 304 – Erziehungs- und Unterrichtsmethoden auf anthroposophischer Grundlage – Kristiania (Oslo), 24 november 1921 (bladzijde 173-174)
Zie ook: Nietzsche-dispuut
De grote Rudolf Steiner Citatensite 
Beste Ridzerd,
Zou ook jij willen helpen het woordbeeld van onze schoolsoort zo consequent mogelijk laten inslijpen als ‘vrijeschool’? Daarmee geef je ook weer het goede voorbeeld en een oproep daartoe aan je vele lezers!
Al vanaf 1996 hebben we daar landelijke afspraken over met een aantal grote instellingen, opdat uiteindelijk ook de voorkeursspelling zo wordt, tégen de regels in die de Taalunie nu hanteert. Uiteindelijk dicteert nl. een eensgezinde grote groep gebruikers als het om een regelafwijking gaat. In april 2008 schreef ik daarover een artikel in de Lerarenbrieven (die 25 jaar bestaan, zie Motief straks in het maart-nummer) met alle argumenten en een historische uiteenzetting.
Met vriendelijke groeten, Roelof Jan Veltkamp
Beste Roelof, uiteraard wil ik dat doen. Het moet dus geschreven worden als vrijeschool, als ik het goed begrijp.
Overigens lees ik het maandblad Motief niet, want ik ben geen lid van de AVIN en heb ook geen abonnement op het blad.
Met vriendelijke groet,
Ridzerd
Fijn, en dat zonder artikel, want ik kan hier geen bijlage plaatsen, geloof ik…
De Lerarenbrieven is een onderling blad voor vrijeschoolleraren, net als bijv in DLd de LehrerRundbrief, maar die is veel meer openbaar dan de onze.
Een bijlage plaatsen moet wel kunnen. Als het goed is, kun je gewoon de link van dat artikel (dus de tekst die in de browserbalk staat als het artikel is geopend) kopiëren en dan plakken in het reactieveld.
Heb het geprobeerd, maar dat geldt dan alleen voor webbased artikelen. Hier het hele artikel kopiëren lijkt me ongewenst, of wil je dat?
Wat mij betreft, kun je het gerust plaatsen, ik weet alleen niet of het reactieveld beperkingen heeft voor wat betreft de lengte van de teksten. Als het erin past, kun je het wel doen.
Dat lukt, maar zonder opmaak.
De naam van onze schoolsoort
Vanaf 1996 ben ik met de spelling van onze schoolsoort bezig. Vanaf het bekend worden van de laatste spellingswijziging opnieuw, en nu op het hoogste niveau. Dat heeft er onlangs in geresulteerd dat de Commissie van de Taalunie over één afzonderlijk woord heeft vergaderd, wat hoogst zeldzaam is. He-laas zijn mijn inspanningen vergeefs geweest: ook in de komende editie van Van Dale en de Woorden-lijst zal er vrije school staan.
Over de uitslag van die vergadering en de implicaties daarvan heb ik de mening gepeild van een veertigtal min of meer ‘identiteitsdragende’ collega’s, om een gezamenlijke koers te bepalen. Het ont-breken van die gezamenlijkheid ook in de spelwijze heeft n.l. in de discussie die ik jullie ga voorleggen een niet onbelangrijke rol gespeeld.
Het geheel is bedoeld als een oproep die beter dan ooit onderbouwd is, om nu echt van gewoonte te veranderen als je nog niet bij alle gelegenheden vrijeschool schrijft.
Wie nu de officiële spelling van onze schoolsoort opzoekt, komt uit op vrije school, en niet op
vrijeschool zoals wij al sinds lang in de Lerarenbrieven schrijven, in artikelen verantwoord hebben en in vele gesprekken met direct betrokkenen hebben besproken.
De schrijfwijze vrije school heeft het grote nadeel dat voor wie de oorspronkelijke betekenis niet kent, de betekenis ‘vrijblijvend’ op de loer ligt, of positiever ‘vrijzinnig’, etc.
Die oorspronkelijke betekenis staat in de Van Dale, voor het eerst met als voorbeeld onze eigen schoolsoort:
‘vrij’, betekenis 8:
– niet van de staat uitgaand, synoniem: bijzonder
een vrije universiteit
een vrije school
– in toepassing op antroposofische scholen e.d.
– Belgische school die deel uitmaakt van het gesubsidieerd vrij onderwijs: in het Belgische
onderwijssysteem, onderwijs dat niet door staat, provincie of gemeente wordt georganiseerd. Antoniem: gesubsidieerd officieel onderwijs, gemeenschapsonderwijs.
Van ‘vrije school’ naar ‘vrijeschool’: zou de Commissie van de Taalunie te bewegen zijn om onze spelwijze over te nemen?
Na wat begingesprekken via de telefoon en een degelijke uiteenzetting van mijn standpunt kreeg ik als antwoord van de ambtenaren die het werk van de Commissie voorbereiden:
Correct is ‘vrije school’. Het vrijeschoolon-derwijs in Nederland blijkt een bepaald type steineronderwijs te zijn. U kunt dus eventueel ook ‘steinerschool’ gebruiken.
Toelichting Anders dan in ‘montessorion-derwijs’ en ‘daltononderwijs’ bestaat ‘vrije school’ of ‘vrij onderwijs’ uit een combinatie van een adjectief en een substantief, net zoals bijvoorbeeld ‘katholieke school’ of ‘katholiek onderwijs’. Dergelijke combinaties schrijft u normaal gezien in twee woorden. In enkele ge-vallen groeien combinaties of woordgroepen aaneen. Dat gebeurt enkel wanneer aan de cri-teria in 6.8 voldaan is:
– er is slechts een hoofdklemtoon: ‘zwart
boek’ vs. ‘zwartboek’
– de woordgroep wordt verbogen in het
meervoud: ‘zwarte boeken’ vs. ‘zwartboeken’
– een woordgroep groeit aaneen door veel-
vuldig gebruik: ‘groene kool’ vs. ‘rodekool’
– de oorspronkelijke woordgroep heeft een
verzwakte betekenis: ‘hoge school’ (hoog
schoolgebouw) vs. ‘hogeschool’ (hoger niet-
universitair onderwijs).
De combinaties ‘vrij onderwijs’ en ‘vrije scholen’, ‘katholieke school’ en ‘katholiek onderwijs’ voldoen niet aan die criteria.
Mijn tegenwerpingen aan de ambtenaren rondom de Commissie, een pleidooi voor vrijeschool
Wat correct zou moeten zijn, wordt m.i. in dit geval bepaald door de taalgebruiker, in het bijzonder door de behoeders van de schoolsoort met de naam ‘vrijeschool’.
Op dit punt is er een verschil tussen Neder-land en België. In België was de term ‘vrij on-derwijs’ etc. al bezet op de wijze zoals correct in de Van Dale omschreven. Daarom is in Bel-gië gekozen voor ‘steinerschool’.
De vrijeschool in Nederland bestaat al veel langer: in 1923 werd in Den Haag de eerste vrijeschool buiten Duitsland gesticht, met de naam De Vrije School Den Haag. (In Duitsland heten vrijescholen ‘Freie Waldorfschule’; Waldorf naar de fabriek waarvan de arbeiders aan Rudolf Steiner om ‘vrij onderwijs’ voor hun kinderen vroegen.) ‘Vrij’ betekende in die beginjaren inderdaad ‘niet van de staat uit-gaand’, vgl. de Vrije Universiteit.
Sinds de wederopbouw na de tweede we-reldoorlog is er subsidie aangevraagd en is de vrijeschoolbeweging gestaag en in de jaren ’70 stormachtig gegroeid, naar ca. 100 scholen in Nederland nu. De vrijescholen worden tegen-woordig door alle overheden geheel gelijk-waardig behandeld met de andere erkende schoolsoorten, ze nemen bijvoorbeeld examens af op alle niveaus van vwo tot vmbo.
Het begrip ‘vrijeschool’ is wijdverbreid en veelgebruikt. De oorspronkelijke betekenis er-van is inmiddels danig vervaagd, waarmee ruimte is gekomen voor de interpretatie van vrije school als ‘vrijblijvende’ of ‘vrijzinnige’ school: betekenissen die ongewenst en onjuist zijn. Bij de spelling ‘vrijeschool’ treedt dit minder op. Een naamswijziging in ‘steiner-school’ zou het probleem oplossen, maar is ge-zien de naamsbekendheid van ‘vrijeschool’ niet zo gewenst.
De belangrijkste taalgebruikers, de identi-teitsdragers van deze schoolsoort, schrijven het woord aaneen, zoals in de naam van de ‘koepel’ van onze schoolsoort tot uitdrukking wordt ge-bracht: Vereniging van vrijescholen.
Volgens mij voldoet het begrip ‘vrijeschool’ aan alle criteria van de Taalunie om een samen-gesteld woord te zijn (bepalingen onder 6.8):
– er is slechts een hoofdklemtoon: men
spreekt van ‘vrijeschóól’ en niet van ‘vríje
schóól’.
– ‘vrijeschool’ wordt veelvuldig gebruikt,
dus net als ‘rodekool’ aaneengeschreven
– de oorspronkelijke woordgroep heeft een
verzwakte betekenis: ‘vrije school’ (‘niet van
de staat uitgaand’) is veranderd in ‘vrije-
school’: iets als ‘traditionele vernieuwings-
school waar met antroposofische achter
gronden de ontwikkeling van het kind cen-
traal gesteld wordt’.
Vele telefoongesprekken en mailtjes volgden de afgelopen twee jaar, met een citaat als voor-beeld:
Als ik afga op de schrijfwijzen die op internet te vinden zijn, lijkt er overigens in Nederland geen sprake te zijn van consensus over het al dan niet aaneenschrijven. Op http://www.vrijescholen.nl is op de openingspagina bijvoorbeeld sprake van ‘een onderwijsbegelei-dingsdienst die zich richt op vrije scholen in Nederland’.
Hier blijkt hoe belangrijk het is als we zelf onze naam op een eenduidige manier hanteren. In de telefoongesprekken verzekerde men mij dat het probleem er niet geweest was als iedereen in-middels vrijeschool was gaan schrijven, volgens het principe ‘de taalgebruiker bepaalt’.
Eindoordeel
Onlangs is de kwestie in de officiële Com-missie behandeld, met als uitkomst:
De Commissie is van oordeel dat de schrijfwijze van vrije school, volgens de gang-bare spellingregels (niet veranderd in 1995 of 2005!), een spatie vereist zoals dat in woord-groepen de standaardspelling is. Het accentpa-troon van vrije school verschilt overigens niet van dat van vergelijkbare woordgroepen die wel degelijk met spatie geschreven worden, zoals bv. hervormde school, katholieke school, vast voorzetsel. Dat steinerschool zonder spatie geschreven wordt is het directe gevolg van het feit dat het een samenstelling is, met als linker-deel een zelfstandig naamwoord. Daarin ver-schilt het van de woordgroep vrije school met het bijvoeglijk naamwoord vrije als voorbepa-ling.
In niet-officieel taalgebruik staat het ieder-een vrij te spellen zoals hij of zij dat wenst. Zo lang u niet namens de overheid optreedt, staat het u dus vrij de letterreeks ‘vrijeschool’ als naam van een onderwijstype te spellen zoals wenst, dus ook zonder spatie.
In de vervolgcorrespondentie op deze beslissing blijkt dat we wél echt vrij zijn om onze naam als handelsmerk te behandelen.
De Taalunie geeft algemene regels voor de schrijfwijze van woorden. Het staat ieder vrij om spelwijzen te gebruiken die op welke manier dan ook gemotiveerd, de voorkeur hebben, in het bijzonder als het namen betreft.
In namen van producten, bedrijven en dien-sten wordt daar ook veelvuldig gebruik van ge-maakt. Denk aan het schrijven van de letter x in namen als Connexxion en Axion, de curieuze hoofdletter halverwege een woord (WordPer-fect) en de historiserende spelling, die in de ho-reca en de makelaardij de indruk van ouder-wetse degelijkheid moeten wekken (Waelstaete, Pannenkoekenhuys).
Gezien dit citaat is het niet waarschijnlijk dat de Commissie binnenkort al van standpunt verandert. We moeten geduld hebben, maar wél met één schrijfwijze consequent voor de dag komen.
De spelling vrije school zal dus voorlopig officieel blijven, en door de woordenlijst, de Van Dale-woordenboeken en waarschijnlijk ook door de meeste media, gebruikt worden.
Peiling
Moeten we wellicht naar aanleiding van de-ze uitslag dan toch een andere koers gaan va-ren? Om dit te bepalen heb ik een peiling ge-houden.
Ik schreef 40 mensen aan wier oordeel ik om uiteenlopende redenen inhoudelijk op hoge prijs stel. Laten we zeggen: samen kunnen ze een re-presentatief antwoord geven op de vraag naar de schrijfwijze van onze schoolsoort. Het be-treft hier vertegenwoordigers van de Vereniging van Vrijescholen, de Landelijke Schoolbegelei-dingsdienst voor Vrije scholen, Hogeschool He-licon, de Vrije Opvoedkunst, de Stichting voor Rudolf Steiner Pedagogie, de Centrale Admi-nistratie voor scholen, de pedagogische sectie, redactieleden van de Lerarenbrieven, neerlandi-ci e.a. uit de vrijeschoolbeweging.
Van de 40 aangeschreven personen hebben er 21 gereageerd. Daarvan plaatsen 15
‘vrijeschool’ bovenaan. Over de alternatieven heerst verdeeldheid, waarbij ‘vrije school’ een goede tweede is, maar slechts van 2 mensen de eerste voorkeur geniet.
Verreweg de meesten willen de afspraak be-stendigen, want het is een soortnaam aan het worden en dwingt op den duur de Taalunie zich aan ons aan te passen. Iemand beargumenteert: ‘omdat we dit afgesproken hebben, ik schoor-voetend akkoord ging te zijner tijd, maar nu vind dat je met deze naam en schrijfwijze je in-derdaad plaatst naast daltonschool, montessori-school, jenaplanschool. Het is dan een soort on-derwijs. Helder.’
Er zijn er genoeg die gewoon ‘vrije school’ schrijven (maar inmiddels zonder hoofdletters), maar slechts enkelen plaatsen het bovenaan. Representatief is bijvoorbeeld: ‘Ik ben het met de commissie van de Taalunie eens en heb me nooit kunnen vinden in de schrijfwijze vrije-school. Je ziet – ik ben behoudend!’ Iemand an-ders zou het kiezen om principiële en histori-sche/nostalgische redenen, maar beëindigen van de verwarring en internationalisering gaan voor, dus hij pleit voor ‘waldorfschool’, vanwege het aansluiten bij de internationale schoolbeweging en die naam zou een einde maken aan de ver-warring. Om die laatste reden wordt ook het al-ternatief ‘steinerschool’ door een enkeling be-pleit: ‘dan zijn alle misverstanden de wereld uit. De onbekendheid kan juist een voordeel zijn.’
Schematisch uitgedrukt:
21 personen personen 1e voor-keur 1e t/m 3e voorkeur
(3 pnt 1e, 2 pnt 2e, 1 pnt 3e)
vrijeschool 15 57 % (51 pnt)
vrije school 2 21 % (19 pnt)
waldorfschool 2 9 % (8 pnt)
steinerschool 1 7 % (6 pnt)
overige 1 6 % (4 pnt)
Dit is een overduidelijke uitslag, lijkt mij. Daarom: niet lang gewacht!
We kunnen zelf wat doen
In iedere tekst waar het een soortnaam is moeten we uiteraard vrijeschool gaan schrijven. We moeten onze eigennamen en logo’s zo snel mogelijk gaan veranderen, zodat het woord-beeld vrije school en zelfs Vrije School ver-dwijnt!
De landelijk werkende instellingen hebben met elkaar besloten deze spelling uit te voeren. Ik heb hen gevraagd dat uit te dragen, in navol-ging van de Hogeschool Helicon, de Vereniging van vrijescholen en de Antroposofische Vereni-ging in Nederland die voorlopers waren.
Bij deze stel ik dezelfde vraag aan de afzon-derlijke leraren en hun scholen!
Een naamsverandering doorvoeren gaat altijd zeer langzaam, ook al wordt het nog zo strin-gent doorgevoerd (denk maar aan ‘TNT’).
Toch zullen we er aan moeten werken, want de ongewenste connotaties bij vrije school zul-len alleen maar in kracht toenemen, naarmate de oorspronkelijke betekenis zoals hij nu in Van Dale staat steeds onbekender en minder realis-tisch wordt. En uit oogpunt van PR is onze naam met de gewenste associaties en connota-ties daarbij bijzonder belangrijk: ‘Nomen est omen’.
P.S.
Samenstellingen zoals ‘vrijeschool-leerplan’, ‘vrijeschool-ouder’
Voor de volledigheid ook nog even over samenstellingen op basis van vrijeschool. Het standpunt van de Taalunie geeft ons daarin vol-doende vrijheid om onze eerder gemaakte keuze te volgen. In het hanteren daarvan staat hier een eenheidsbevorderend voorstel. Daar bepleit ik wél een kleine koersverandering bij onze af-spraken tot nu toe.
De Taalunie eist het aaneenschrijven, zoals wij dat al vanaf 1997 in dit blad doen:
Samenstellingen met dergelijke woordcom-binaties schrijft u aaneen, volgens de regels van de Woordenlijst.
Toelichting Andere vergelijkbare samen-stellingen zijn: ‘langeafstandloper’ (woordgroep ‘lange afstand’), ‘nepopenhaard’ (woordgroep ‘open haard’). In zulke samenstellingen moet u alles aan elkaar schrijven omdat u anders een andere betekenis kunt hebben: een ‘vrijeschoolouder’ is een ouder van een kind uit een vrije school, en een ‘vrije schoolouder’ is een ouder waarvan het kind naar een school gaat en die ouder is vrij, die ouder zit niet in de gevangenis.
U kunt steeds een streepje plaatsen om de leesbaarheid of de woordstructuur van de sa-menstelling te verduidelijken:
‘vrijeschool-leerplan en ‘vrijeschool-ouder’.
Het mág ‘vrijeschool-leraar’ en
‘vrijeschool-beweging’ worden. Dat is dan ook het voorstel: omdat het duidelijker en mooier is, maar vooral omdat het woordbeeld
‘vrijeschool’ dan weer beter in slijpt: altijd een streepje na onze schoolsoortnaam.
De nieuwe interne ‘regel’ is makkelijk uit te leggen: vrijeschool altijd aan elkaar en bij sa-menstellingen ook alles aan elkaar en een streepje na de soortnaam vrijeschool.
Deze duidelijke koers zouden we op basis van het besluit van de landelijke instellingen zo ge-zamenlijk mogelijk moeten gaan varen:
* leraren
* besturen
* ouders
* leerlingen
* hopelijk ook een heleboel grafisch ontwer-
pers die nieuwe logo’s mogen ontwerpen
* drukkers die de nieuwe huisstijl helpen
uitvoeren
* notarissen waar de eigennamen veranderd
zullen moeten worden
Denk ook aan alle andere taalgebruikers om de scholen heen die vrijeschool normaal moeten gaan vinden, zoals de oud-leerlingen, oud-ouders, zakenrelaties, etc., opdat de media, Van Dale en de Taalunie uiteindelijk óók om gaan.
Roelof Jan Veltkamp
De Vrije School Den Haag
rj.veltkamp@planet.nl
Het is een vrij lange tekst, ik heb het dan ook nog niet helemaal gelezen, maar ik zou wel eens willen weten wie er eigenlijk in Nederland op het idee is gekomen om voor de scholen het woord vrije te gebruiken, want zoals je al aangeeft in je artikel leidt dat woord vrije tot veel misverstanden. Zelf zou ik het beter hebben gevonden als men dadelijk in het begin in 1919 (of omtrent dat jaar) de naam Waldorfschool of Rudolf Steinerschool had gekozen.
Ik moet je waarschijnlijk teleurstellen, Ridzerd. De naam ‘Vrije School’ is afkomstig van de grote ziener Rudolf Steiner himself…
Ja, Michel, ik had al zo’n vaag vermoeden dat de naam wel eens van de meester zelf afkomstig kon zijn. Hij moet wel ingezien hebben dat bij vrijeschool velen denken dat het een school is waar de kinderen lekker kunnen doen waar ze zin in hebben en de onderwijzers gewoon met Jan en Nellie worden aangesproken. Maar hij zal wel gedacht hebben: als we ons van elk vooroordeel wat aan gaan trekken, dan hoeven we niet eens aan die scholen te beginnen.
Het schooltje in drie kamers van mw. Van Nieuwkerken aan de Columbusstraat, die twee kinderen aanmeldde van de in totaal 8 kinderen die op 9 september 1923, werd in november bezocht door Rudolf Steiner. Bij die gelegenheid gaf hij de naam ‘De Vrije School’, die nog steeds gevoerd wordt.
ik plaats…met schroom….toch bepaalde berichtjes op FB…..deze vind ik ook zo bijzonder dat ik hem ook heb geplaats. Uit mijn hart gegrepen,….ik handwerk veel zoals je weet!
Ja, ik heb verscheidene handwerken van je gezien op FB, je maakt hele mooie dingen. Prima dat je mijn berichtjes plaatst, hoe meer ze gelezen worden, hoe beter het is.
Hieronder een vertaling van een artikel waaruit blijkt dat Steiners opmerkingen een onderbouwing krijgen door neurowetenschappelijk onderzoek.
https://vrijeschoolpedagogie.wordpress.com/2013/07/09/vrijeschool-menskundige-achtergronden-1